Determinizm Nedir?

İçindekiler
Determinizm nedir? Belirlenimcilik olarak da bilinen determinizm, gerçekleşmiş ya da gerçekleşecek olayların daha önceden gerçekleşmiş başka olayların zorunlu bir sonucu olarak ortaya çıktığını savunan görüştür. Yani bu kapsamda evren üzerinde gerçekleşen tüm olaylar arasında nedensellik ilkesi bulunmakla beraber gelecekte gerçekleşecek olaylar da tamamen şimdiki zamanda yaşanan olayların bir sonucu olarak ortaya çıkacaktır. Bu neden-sonuç halkalarının iç içe geçmesiyle de katı sonuçlar zinciri ortaya çıkmaktadır. Bu görüşe göre bu zincirin insan iradesiyle kırılması ya da değiştirilmesi mümkün değildir.
Determinizm kapsamı altında değerlendirilen bir düşünce deneyine göre, iki farklı insan aynı gerçeklik ve zaman içinde aynı ailelere, aynı arkadaşlara, aynı koşullara sahip olursa ve yaşadıkları tüm olaylar da birbirinin tıpkısı şekilde gerçekleşirse, bu iki insan aslında birbirinin aynısı olacak ve gelecekte gerçekleşecek olaylara karşı aynı tepkileri gösterecektir. Çünkü determinizm görüşüyle, geçmiş olaylar kümesi kesin bir şekilde gelecekte yaşanan olayları belirlemektedir. Belirlenimcilik ismi de tam olarak bu düşünceden ortaya çıkmaktadır.

İşte tam da bu noktada determinizm kavramını yeni tanımaya ve ilgilenmeye başlayan kimselerin aklına 2 farklı soru gelmektedir.

-Birincisi, bu görüşe göre insanın olaylar karşısında hiçbir özgür iradesi yok mudur?
-İkincisi ise insanlığın evrende yaptığı hareket ve davranış bütünlüğü etik olarak değerlendirilebilir mi?

Felsefede İndeterminizm Nedir?

Felsefede determinizm kavramının zıt kutbu olarak ortaya çıkan indeterminizm (belirlenmezcilik) kavramıysa olaylar arasındaki nedensellik ilkelerini kabul etmez. Bunun yerine gerçekleşecek her olayın gidişatı insan iradesiyle değiştirilebilmekte ya da şekillendirilebilmektedir. Böylece evrende gerçekleşecek her şeyin katı yasalar çerçevesinde açıklanabilir oluşu da yok sayılmaktadır.
Bu kapsamda indeterminizm iradeciliğe ışık tutmakta ve kişilerin özgür iradelerinin bulunduğunu, iradelerinin yöneliminin ise dış etkenlerden bağımsız olarak değerlendirilebileceğini kabul etmektedir.

Determinizm Nasıl Ortaya Çıktı?

Determinizm kavramı her ne kadar çok da uzak olmayan bir zaman diliminde kullanılmaya ve tanımlanmaya başlansa da, kökleri Thales’e, Empodekles’in dört unsuruna, Demokritos’un atomuna, Aristotales’in hareket ettirici unsuruna ve hatta Stoacıların felsefelerine kadar uzanabilmektedir. Çünkü tüm bu görüşler temelinde belirlenimcilik ilkesiyle çalışmaktadır. Yani oldukça eski dönemlerde bile isimlendirilmeyen bu görüş temelde yatmaya devam ediyordu. Zaman ilerledikçe Spinoza her eylemin kesin ölçütler tarafından şekilleneceğini kabullenmiş ve Claude Bernard da cansız varlıklarda olduğu gibi canlı varlıkların hareketlerinin de mutlak bir şekilde açıklanabileceğini dile getirmiştir.
Yakın döneme gelindiğinde, 1800’lü yıllarda determinizm kavramı makinelerin nedensellik ilkesi içerisinde çalışma prensibi olarak adlandırılıyordu. Ta ki Paisson ve Laplace bu kavramı evren için kullanana kadar. Ardından bu görüş insanın özgür iradesi olup olmadığını sorguladı ve determinizm kavramı da katlanarak tanınmaya ve anlaşılmaya başlandı.

Bergson, De Broglie, Heisenberg , Max Planck gibi alanında önde gelen bilim adamları geçtiğimiz yüzyıla gelindiğinde determinizmi eleştirmeye başladı ve böylece indeterminizm kavramı da ortaya atılmış oldu. Bu zamana kadar bilinen fizik yasaları ve deneyleri determinizm doğrultusunda gerçekleşiyor olsa da, kuantum mekaniği ile birlikte fiziğin indeterministik yönlerinin de olabileceği düşünülmeye başlandı.
Determinizm kavramı her ne kadar insanları ikiye bölerek çeşitli fikir ayrılıklarına yol açsa da, sebep-sonuç ilişkisinin detaylı bir analizini ortaya attığı için diğer pek çok disiplinde de kullanılmaya başlanmıştır. Bunlardan bazılarına ekonomik determinizm, biyolojik determinizm ve psikolojik determinizm örnek verilebilir.

Determinizm Temsilcileri Kimler?
Determinizm temsilcileri kimler? Felsefi determinizmin kökü olarak da bilinen “Yeterli Akıl” ilkesinin yazarı Gottfried Leibnez, ünlü bir filozof, matematikçi ve politikacı olmakla beraber Determinizm görüşünün de en büyük savunucularından biridir.
Bir diğer determinist matematikçi ise Pierre Simon’dır. Kendisi bilimsel yöntemlerle determinizmi açıklamaya çalışmıştır.
Friedrich Ratze ise 19. Yüzyılın determinizm temsilcilerindendir. Alman bir coğrafyacı olan Ratze, coğrafya alanında çalışmalar gerçekleştirmiş ve eserleri sayesinde determinizme pek çok terim ve kaynak kazandırmıştır.
Yaşayan bir determinist için ise en iyi örnek Sam Harris olarak verilebilmektedir. Amerika doğumlu olan Harris günümüzün önde gelen düşünürlerinden biridir.
Felsefe